Kodeks Pracy w art. 103¹ § 1 stanowi wprost, iż przez podnoszenie kwalifikacji zawodowych rozumie się zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika, z inicjatywy pracodawcy lub za jego zgodą.

Pracownik może zatem sam wystąpić z inicjatywą związaną ze zdobywaniem dodatkowej wiedzy lub umiejętności, które związane są z pracą jaką świadczy.  Należy mieć na uwadze fakt, iż pracodawca musi wyrazić zgodę na podjęcie przez pracownika dodatkowego kształcenia.

Przepis art. 103¹  § 2 i 3 Kodeksu Pracy daje pracownikowi uprawnienia związane z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych, które dotyczą udzielania przez pracodawcę urlopu szkoleniowego oraz możliwości zwolnienia z całości lub części dnia pracy, na czas niezbędny, by punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania.

Za czas urlopu oraz zwolnienia z części lub całości dnia pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia za pracę. Wysokość wynagrodzenia za pracę podczas nieobecności związanej z odbywaniem szkolenia obliczana jest zgodnie z treścią rozporządzenia Ministra Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 25 maja 1996 roku w sprawie ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie Pracy ( Dz. U. 1996 nr 62 poz. 289) Zgodnie z tymi regulacjami zastosowanie mają tu reguły dotyczące ustalania wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy.

Urlop szkoleniowy przysługuje kształcącemu się pracownikowi w następującym wymiarze:

• 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminów eksternistycznych;
• 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminu maturalnego;
• 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe;
• 21 dni w ostatnim roku studiów – na przygotowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego.

Trzeba mieć na uwadze fakt, iż omówione uprawnienia pracownika przysługują mu z mocy prawa. Oznacza to, iż pracodawca, który wyraził zgodę na odbywanie przez pracownika szkolenia musi udzielić mu zwolnień z § 2 a pracownik nie może ponosić negatywnych konsekwencji z tytułu przebywania na urlopie szkoleniowym. Ponadto, urlop szkoleniowy udzielany może być tylko w te dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.

Przepis art. 103²  Kodeksu Pracy daje pracodawcy możliwość przyznania pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje, dodatkowych świadczeń, obejmujących w szczególności pokrycie opłat za kształcenie, przejazd, podręczniki i zakwaterowanie. Katalog wymieniony w tym przepisie ma charakter otwarty i może być rozszerzany. Przyznanie tych świadczeń jest uzależnione w całości od decyzji pracodawcy co oznacza, iż pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje, który nie otrzymuje żadnych dodatkowych świadczeń, nie przysługuje roszczenie do pracodawcy o przyznanie jakiegokolwiek z nich. Zgodnie z dalszymi przepisami (103⁵  KP) opisane świadczenia dodatkowe objęte są żądaniem zwrotu w sytuacji rozwiązania umowy o pracę w tzw. „okresie odpracowania”.

Zgodnie z art. 103⁴  Kodeksu Pracy, pracodawca zawiera z pracownikiem podnoszącym kwalifikacje, umowę regulującą wzajemne prawa i obowiązki stron. Umowa taka może regulować tylko jedną kwestię ( np. wyłącznie prawo do świadczeń dodatkowych lub wyłącznie zobowiązanie do pozostawania w zatrudnieniu) Zgodnie z §3 tego przepisu, strony muszą zawrzeć taką umowę jeżeli pracodawca zamierza zobowiązać pracownika do pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji. Istotne znaczenie ma regulacja art. 103 ⁵ pkt 2 KP zgodnie, z którą pracownik podnoszący kwalifikacje zawodowe, z którym pracodawca rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia z jego winy , w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub po jego ukończeniu, w terminie określonym w umowie, o której mowa w 103⁴ KP, nie dłuższym niż 3 lata – jest obowiązany do zwrotu poniesionych  przez pracodawcę na ten cel z tytułu dodatkowych świadczeń, w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji lub okresu zatrudnienia w czasie ich ponoszenia.  Omawiany przepis ma dwojakie konsekwencje dla pracownika.

Po pierwsze, żądanie zwrotu  kosztów poniesionych obejmuje tylko koszty dodatkowych świadczeń, których przyznanie jest uzależnione wyłącznie od woli pracodawcy ( opisanych w art. 103² KP). Oznacza to, iż omawiana regulacja nie obejmuje wynagrodzenia za urlop szkoleniowy i wynagrodzenia za czas zwolnienia z całości lub części dnia pracy tj. uprawnień należnych pracownikowi z mocy prawa.

Po drugie, daje pracodawcy możliwość wprowadzenia do umowy dotyczącej podnoszenia kwalifikacji zawodowych tzw. „okresu odpracowania”, który nie może przekraczać 3 lat. W tym czasie pracownik, z którym zostanie rozwiązana umowa o pracę bez wypowiedzenia z jego winy lub który rozwiąże umowę o pracę w zwykłym trybie ,będzie zobowiązany  do zwrócenia pracodawcy kosztów dodatkowych poniesionych na ten cel.