Jednym z podstawowych zagadnień istotnych z punktu widzenia stron procesu cywilnego są koszty takiego postępowania, które powód musi ponieść aby uzyskać dochodzoną kwotę.

Pierwsze ciężary finansowe obciążające klienta obejmują koszty sądowe w tym przede wszystkim opłatę od pozwu, apelacji i innych pism procesowych.

W sprawach o zapłatę, gdzie dochodzona należność stanowi określoną sumę pieniężną pobiera się opłatę stosunkową. Wynosi ona 5 %  wartości przedmiotu sporu, jednak nie mniej niż 30 zł i nie więcej niż 100 000,00 zł. Reguła ta odnosi się do pozwów składanych w postępowaniu upominawczym.

 W postępowaniu nakazowym ( w którym składany jest pozew o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowy) opłata od pozwu wynosi ¼ z opłaty stosunkowej ( tj. 5 % wartości przedmiotu sporu) lub opłat przewidzianych dla pozwu w postępowaniu uproszczonym.

 

W postępowaniu uproszczonym pobiera się od pozwu opłatę stałą, przy wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu umowy, a od apelacji przy wartości przedmiotu zaskarżenia  (art. 28 pkt 1- 4  ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych) :

1) do 2.000,00 zł – 30,00 zł,

2) ponad 2.000,00 zł do 5.000,00 zł – 100,00 zł,

3) ponad 5.000,00 zł do 7.500,00 zł – 250,00 zł,

4) ponad 7.500,00 zł – 300,00 zł.

 

ZWOLNIENIE Z KOSZTÓW POSTĘPOWANIA

Przepisy ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ( Dz. U. z 2010 r Nr 90, poz. 594 ze zm.) przewidują możliwość zwolnienia powoda z obowiązku ponoszenia kosztów sądowych.

Całkowite zwolnienie od kosztów sądowych obejmuje Z MOCY PRAWA następujące podmioty:

• Strona dochodząca ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa oraz roszczeń z tym związanych,
• Strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych oraz strona pozwana w sprawie o obniżenie alimentów,
• Strona wnosząca o uznanie postanowień umownych za niedozwolone,
• Pracownik wnoszący powództwo lub strona wnosząca odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych ,
• Osoba ubezwłasnowolniona w sprawach o uchylenie lub zmianę ubezwłasnowolnienia,
• Strona, która została zwolniona od kosztów sądowych przez sąd ( dotyczy to części w jakiej Sąd zwolnił stronę z kosztów – całości bądź określonej części)

 

ZWOLNIENIE OSOBY FIZYCZNEJ Z KOSZTÓW SĄDOWYCH

Przepis art. 103 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych  przewiduje możliwość zwolnienia strony z kosztów sądowych na mocy postanowienia Sądu. Wniosek o przyznanie takiego zwolnienia powinien być zgłoszony na piśmie lub ustnie do protokołu. Istnieje praktyka składania takich wniosków wraz z pozwem. Osoba fizyczna musi do takiego wniosku załączyć oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Wzór formularza, który należy w tym celu wypełnić ustalony został w drodze rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 stycznia 2006 roku w sprawie określenia wzoru oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby fizycznej ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym ( Dz. U.  Nr 27, poz. 200 ze zm.)

Wzór formularza można znaleźć pod tym adresem :  LINK

 W oświadczeniu należy przede wszystkim wykazać swój stan majątkowy obejmujący w szczególności posiadane ruchomości i nieruchomości, miesięczne zarobki i inne źródła utrzymania, liczbę osób pozostających na utrzymaniu wnioskodawcy. Trzeba także wskazać wszelkiego rodzaju ciężary finansowe jakie ponosi wnioskodawca tj. kredyty, pożyczki i inne zobowiązania, które mają wpływ na jego sytuację materialną. Powód prowadzący działalność gospodarczą powinien także wykazać wszelkie opłaty jakie musi ponosić z tego tytułu, takie jak składki na ubezpieczenia, koszty wynajmu lokalu czy wynagrodzenia pracowników. Istnieje także praktyka załączania do ww. formularza oświadczeń powoda, w których opisuje on szczegółowo swoją sytuację majątkową w zakresie w jakim nie wynika ona z treści wypełnionego formularza  ( np. przewlekła choroba, toczące się postępowanie rozwodowe i związany z nim podział majątku wspólnego małżonków itp.) W obrocie prawnym istnieje także praktyka załączania do wniosku o zwolnienie z kosztów sądowych formularzy PIT za okres dwóch lub trzech lat poprzedzających datę złożenia wniosku. Sąd musi mieć bowiem dostateczną ilość informacji by móc ocenić czy powód będzie mógł uiścić opłatę od pozwu bez uszczerbku dla utrzymania siebie i rodziny

Powyższy wniosek stanowi podstawę do wydania przez Sąd postanowienia w przedmiocie zwolnienia strony z kosztów postępowania sądowego. Sąd może zdecydować o zwolnieniu wnioskodawcy z kosztów postępowania w całości bądź w części. Częściowe zwolnienie może polegać na wskazaniu ułamka, procenta bądź określonej kwoty  kosztów sądowych. Sąd ma także możliwość zwolnienia w zakresie określonej części roszczenia ( np. zwalnia powoda  tylko od uiszczania opłaty od pozwu, zwalnia powoda od wydatków związanych z przeprowadzeniem dowodu z opinii biegłego z zakresu księgowości).

Przy zwolnieniu z części kosztów, strona ma obowiązek uiścić pozostałą część opłaty w terminie 7 dni od dnia doręczenia jej postanowienia. Zaniechanie tego obowiązku skutkuje zwrotem pozwu. Zamyka to możliwości dochodzenia należności w danym postępowaniu.

W sytuacji oddalenia wniosku o zwolnienie z kosztów. Postanowienia od odmowie zwolnienia z kosztów można skarżyć w drodze zażalenia. Strona nie może składać ponownego wniosku w tym przedmiocie powołując się na te same okoliczności. Wniosek opierający się na tych samych okolicznościach podlega odrzuceniu.

 

ZWOLNIENIE OSOBY PRAWNEJ Z KOSZTÓW SĄDOWYCH

W przeciwieństwie do osób fizycznych, wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych dotyczący osoby prawnej nie zawiera ściśle określonego katalogu dowodów, które musi przedstawić wnioskodawca. Brak jest także formularza. Kluczowe znaczenie w takiej sytuacji mają bowiem wszelkie dokumenty obrazujące kondycję finansową spółki bądź innego podmiotu. Chodzi tu przede wszystkim o sprawozdania finansowe, wyciągi z rachunków bankowych , bilanse, rozliczenia podatkowe za lata poprzedzające datę złożenia wniosku itp.

Ocena kondycji finansowej osób prawnych odbywa się odmiennie w zależności od konstrukcji prawnej i kapitałowej danego podmiotu. Przykładowo, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością powinna załączyć dowody dokumentujące swój majątek poprzez przedstawienie bilansu. Trzeba mieć także na uwadze fakt, iż przeciążenie majątku takiej spółki ponad jego wartość nie stanowi o braku środków finansowych. Wynika to bowiem z faktu, iż opłata sądowa może być uiszczona także z dopłat wspólników.

Spółka jawna może korzystać z przedmiotowego zwolnienia jedynie w sytuacji gdy okaże się że każdy ze wspólników nie jest w stanie ponieść ciężarów finansowych związanych z wytoczeniem powództwa bez uszczerbku dla utrzymania siebie i rodziny.

Można zaryzykować stwierdzenie, iż w przypadku osób prawnych istnieje domniemanie posiadania przez nie środków pieniężnych, choćby z uwagi na zarobkowy charakter prowadzonej przez nie działalności gospodarczej. Oznacza to, iż potencjalny powód powinien przewidywać możliwość wystąpienia w danej sprawie na drogę sądową a zatem obciąża go obowiązek odpowiedniego planowania i gospodarowania dysponowanymi środkami. W orzecznictwie sądowym powszechny jest bowiem pogląd, iż odmienne spojrzenie na powyższą kwestię i zezwolenie na preferencyjne traktowanie przez spółki innych zobowiązań przed np. opłatą od pozwu jest niedopuszczalne. Zatem spółka, która zbywa swój majątek w celu wykazania braku środków na  poniesienie kosztów postępowania, bądź nie przewiduje żadnej rezerwy finansowej na ten cel, dając pierwszeństwo innym zobowiązaniom, nie może liczyć na zwolnienie z kosztów w postępowaniu cywilnym.[i] Nie uzasadnia zwolnienia od kosztów osoby prawnej także fakt, iż zysk bilansowy podmiotu gospodarczego nie wystarcza na pokrycie zobowiązań wobec budżetu oraz zaspokojenie jego wierzycieli, biorąc pod uwagę fakt, iż rzeczony zysk znacząco przewyższa wysokość kosztów sądowych. W przedmiotowej materii chodzi zatem o faktyczną, realną niemożność uiszczenia stosownych opłat w toku postępowania sądowego.

Nawet fakt ogłoszenia upadłości podmiotu wnioskującego o zwolnienie nie oznacza, iż wniosek ten zostanie pozytywnie rozpoznany. Podobnie jak w poprzednio wskazanych przypadkach rozstrzygnięcie w tym przedmiocie uzależnione będzie od wykazania, że rzeczywiste aktywa podmiotu nie wystarczają na pokrycie kosztów jakie generuje proces cywilny.

[i] Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 9 lipca 1992 roku , sygn. akt Acz 393/92